فرایند سنتی تولید حلوا ارده

1) تهیه ارده: برای تهیه ارده، دانه‌های کنجد بوجاری شده را در مخازن استیل به مدت هشت ساعت خیس می‌کنند. پس از خارج کردن آب، دانه‌های کنجد خیس خورده را به دستگاه پوست جدا کنی منتقل می‌کنند که تحت اثر سایش و ضربه، پوست دانه‌ها شکسته شود. مجموعه را در مخازن کوچک در آب نمک قرار می‌دهند. در این مرحله، پوست ته‌نشین شده و مغز کنجد در سطح آب نمک قرار می‌گیرد. به این ترتیب، مغز را که در سطح آب نمک قرار دارد، به حوض سیمانی دیگری که در روی آن شیر آب تعبیه شده، منتقل می‌کنند و با آب شستشو می‌دهند تا عاری از نمک شوند. مغز کنجد شسته شده را به داخل سانتریفوژ برای آبگیری منتقل می‌کنند. آن گاه مغز کنجد را برای خشک کردن و بو دادن به دیگ‌های دو جداره منتقل می‌کنند. مغز کنجد بو داده شده را برای خشک شدن نهایی در روی میزهای چوبی به مدت یک ساعت پخش می‌کنند. پس از خشک شدن، بوجاری می‌شود و بعد از بوجاری به آسیاب منتقل می‌کنند. در آسیاب، روغن از آرد جدا می‌شود تا به مصرف کارگاه‌های حلواسازی برسد. در خوزستان مرسوم است که ارده را با خرما مخلوط کرده و به مصرف می‌رسانند و در قم و کاشان و یزد آن را به صورت ارده شیره مصرف می‌کنند. در تهیه ارده باید دقت شود تا ارده تهیه شده سیاه نشود و رنگ‌ آن کرم متمایل به زرد باشد و باید تازه تازه مصرف شود تا طعم تندی نداشته باشد. در محصول اگر مقدار ارده کم باشد، محصول بافت سفتی دارد و اگر میزان ارده زیاد باشد، محصول شل خواهد شد. در هر حال میزان آن در حلوا نباید از 50 درصد وزن کل کمتر باشد.

2) پخت شکر: صد کیلو شکر و سی کیلو گلوکز مایع را جداگانه در دیگ فلزی به مدت یک ساعت حرارت می‌دهند تا شکر آب شده و با گلوکز مایع یکنواخت گردد. سپس آن را به دستگاه پخت منتقل می‌کنند. درجه حرارت پخت 120 درجه سانتی‌گراد و زمان پخت یک ساعت و نیم است. بعد از گذشت نیم ساعت آب چوبک به بار شکر افزوده می‌شود. بار رسیده شکر بعد از افزودن آب چوبک سفید رنگ است.

3) مخلوط کردن : مخلوط کردن ارده و شکر با پارو و در دیگ‌های بزرگ به وسیله کارگران انجام می‌شود. اضافه کردن گلوکز مایع، کیفیت محصول را بالا می‌برد. به عبارتی دیگر با افزودن گلوکز، شیرینی کم می‌شود و به اصطلاح «نخ» می‌دهد. بار شکر و گلوکز را که حدود 70 درجه سانتی‌گراد حرارت دارد، با ارده مخلوط کرده و مالش می‌دهند. بافت حلوا شامل الیاف بسیار نازکی خواهد بود که به آن «نخ» می‌گویند. در گذشته به جای شکر و گلوکز، از شیره کشمش، انگور و خرما استفاده می‌کردند.

پیشینه تاریخی

ابداع، چگونگی و نحوه دست یابی به فن آوری تولید حلوا ارده را به شیخ بهایی نسبت می‌دهند.بطوریکه در تاریخ آمده شاه عباس به‌دنبال جیره غذایی مناسب برای سربازانش بود که دارای این شرایط باشد اولا مقوی و انرژی زا باشد ثانیا حمل و نقل آن آسان و ثالثا برای شرایط جنگی مناسب بوده وبرای مصرف نیاز به گرم کردن نداشته باشد به‌دنبال این قضیه بود مرحوم شیخ بهایی با همکاری شیرینی سازان آن زمان چیزی را که امروز بنام حلواارده معروف است اختراع نمود البته بدیهی است کیفیت و نحوه ساخت آن با حلواارده امروزی تا حدودی متفاوت بوده در حال حاضر در دیگر کشورهای جهان ازقبیل : یونان،  ترکیه، یوگسلاوی، لبنان، عربستان، و کشورهای شوروی سابق نیز حلواارده تولید می‌شود که البته از نظر کیفیت و نحوه تولید و مواد تشکیل دهنده آن با حلواارده ایرانی تفاوت دارد. حلواارده‌ای که در استان یزد بویژه در شهرستان اردکان تولید می‌شود بدلیل اینکه فاقد هر گونه افزودنی شیمیایی است و هنوز به روش سنتی وتا حدودی دستی تولید می‌شود طعم و مزه آن طبیعی بوده و نسبت به حلواارده‌ای که به روش صنعتی تولید می‌گردد از طرفداران بیشتری برخوردار است.

 مواد اصلی حلواارده عبارتند از: کنجد، ارده، شکر، گلوکزمایع، شیرین کننده‌های مجاز خوراکی، اسید سیتریک، پودر سفیده تخم‌مرغ و آب چوبک .

آب چوبک : عصاره آبی چوبک از جوشاندن ریشه خرد شده گیاه چوبک در آب و سپس تغلیظ آن تا حد مطلوب به دست می آید.

شیرین کننده‌ها :
ترکیباتی هستند (غیر از ساکارز و گلوکز) که دارای خاصیت شیرین کنندگی می‌باشند
: افزودنی‌های مجاز خوراکی
افزودنی‌های مجاز خوراکی عبارتند از: وانیل، وانیلین، تثبیت‌کننده‌ها و امولسیون کننده‌ها (نظیر: لسیتین، منو و دی گلیسریدها
مواد اختیاری:
مواد اختیاری حلواارده عبارتند از: هل، گلاب، پودرکاکائو، مغزهای خوراکی گیاهی (نظیر: پسته، بادام، گردو، فندق، کنجد، و بادام زمینی)

 شرایط نگهداری

حلوا ارده را باید در محلی خنک و دور از تابش مستقیم نور خورشید نگهداری نمود.تاریخ مصرف حلواارده توسط کارشناسان بهداشتی شش ماه پس از تولید تعیین شده.بدیهی است در صورتیکه در محل مناسبی مثل یخچال نگهداری شود مدت زمان بیشتری قابل استفاده‌است. در صورتیکه پس از مدتی شاهد وجود مقداری روغن بر روی حلواارده بودید جای هیچ نگرانی نیست چرا که این ویژگی ذاتی حلواارده‌است. این ماده روغنی همان روغن کنجد معروف بوده که سرشار از ویتامین است. شما می‌توانید قبل از مصرف آنرا مخلوط نموده و یا روغن آنرا جدا نموده و به‌عنوان روغن مایع مصرف نمایید ارده نیز مانند حلواارده باید در محلی خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شود. بنابراین یخچال بهترین محل نگهداری ارده می‌باشد که می‌تواند تاریخ مصرف آنرا تا یکسال افزایش دهد .

اگر مدتی از ظرف محتوی ارده استفاده نشود رسوب کرده و روغن آن جدا شده و یا اصطلاحا دو فاز می‌شود که این موضوع هیچ ربطی به نامرغوبی و یا فاسد شدن آن ندارد بلکه ویژگی ذاتی ارده‌ است و توصیه می‌شود قبل از مصرف بدقت مخلوط گردد.ش